Αντίστοιχα, το άρθρο 10 § 1 ΕΣΔΑ με πιο γενική διατύπωση ορίζει ότι το δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών χωρίς επέμβαση δημόσιων αρχών και πέρα από σύνορα.
Άλλες διατάξεις που κατοχυρώνουν την προστασία της ελευθερίας της έκφρασης είναι το άρθρο 19 § 2 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και το άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακηρύξεως για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, το οποίο έχει εμπνεύσει πολλά συνταγματικά κείμενα ανά τον κόσμο και, αν και δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα, αναδεικνύεται ως πρόσφορη νομική βάση σε διεθνές επίπεδο για την κατοχύρωση της ελευθερίας εκφράσεως στα ιστολόγια.
Αν αναλύσουμε ειδικότερα το περιεχόμενο του δικαιώματος στην ελευθερία της γνώμης γίνεται σαφές ότι βρίσκει πλήρη εφαρμογή στα ιστολόγια. Ειδικότερα, όπως γίνεται δεκτό, η ελευθερία της γνώμης περιλαμβάνει το δικαίωμα της διαμόρφωσης, κατοχής, έκφρασης, διάδοσης, αποσιώπησης και λήψης γνώμης, καλύπτει δε ιδέες, γεγονότα, μηνύματα, ειδήσεις, απόψεις με ιδεολογικό υπόβαθρο ή κερδοσκοπικό κίνητρο ή ακόμα και για ψυχαγωγία ή ικανοποίηση της περιέργειας του αποδέκτη. Επομένως, το δικαίωμα προστατεύει κάθε είδους μήνυμα που μεταδίδεται στο Διαδίκτυο και ειδικότερα, τις δημοσιεύσεις στα πάσης φύσεως ιστολόγια.
Επιπλέον, η ελευθερία εκφράσεως καλύπτει τόσο τις προσωπικές απόψεις πολιτικού, κοινωνικού, φιλοσοφικού ή ιδεολογικού χαρακτήρα, όσο και τη μετάδοση πληροφοριών και στατιστικών στοιχείων, στα οποία μπορεί να βασισθεί η διαμόρφωση γνώμης κοκ. Επομένως, δεν πρέπει να γίνεται διάκριση ανάμεσα στις πληροφορίες που δημοσιεύονται στα ιστολόγια και να αποκλείονται από τη συνταγματική προστασία οι απλές πληροφορίες που δεν εμπεριέχουν αξιολογικές κρίσεις.
Η ελευθερία εκφράσεως στα ιστολόγια περιλαμβάνει, ειδικότερα, τη δυνατότητα των κατόχων των ιστολογίων με τις αναρτήσεις τους και των επισκεπτών με τα σχόλια επί αυτών, να εκφράζουν τη γνώμη τους ακόμα και με προκλητική διατύπωση. Η διατύπωση της γνώμης θα πρέπει να μην έχει δυσμενείς συνέπειες και να μην περιορίζεται από την υποχρέωση λ.χ. να μη διατυπώνονται αιρετικές απόψεις σε θρησκευτικά θέματα ή ακραίες πολιτικές απόψεις.
Σχετικά βρίσκει εφαρμογή όμως η διάταξη του άρθρου 367 § 1 ΠΚ που ορίζει ότι δεν αποτελούν άδικη πράξη οι δυσμενείς κρίσεις και εκδηλώσεις που γίνονται για την εκτέλεση νόμιμων καθηκόντων, την άσκηση νόμιμης εξουσίας ή για τη διαφύλαξη δικαιώματος ή από άλλο δικαιολογημένο ενδιαφέρον.
Συνακόλουθα, ο κάτοχος ιστολογίου έχει τη δυνατότητα να προβεί σε δυσμενείς κρίσεις προκειμένου να γνωστοποιήσει στους χρήστες του Διαδικτύου ένα σημαντικό γεγονός που αφορά την κοινή γνώμη δίχως τις κυρώσεις του νόμου.
Η ελευθερία της έκφρασης συνδέεται και με το δικαίωμα πληροφόρησης στην παθητική του διάσταση, η οποία προϋποθέτει τον πλουραλισμό των μέσων ενημέρωσης. Το δικαίωμα στην πληροφόρηση προστατεύεται άλλωστε δυνάμει του άρθρου 5 Α § 1 Σ, το οποίο αποκλείει απαγορεύσεις στην πρόσβαση στο Διαδίκτυο και σε πηγές ενημέρωσης, όπως είναι τα ιστολόγια. Αντίστοιχα, η ελευθερία της δημιουργίας ιστολογίου προστατεύεται συνταγματικά βάσει της διάταξης του άρθρου 5 Α § 2 Σ που κατοχυρώνει το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας.
Η ελεύθερη έκφραση δύναται να ασκείται επώνυμα ή και ανώνυμα / ψευδώνυμα. Η ελευθερία της ανώνυμης / ψευδώνυμης έκφρασης κρίνεται άξια προστασίας, καθώς η υποχρεωτικά επώνυμη έκφραση ενδέχεται να επηρεάζει αρνητικά το περιεχόμενο του μηνύματος καθώς και να οδηγεί σε περιορισμό της πολυμορφίας του δημοσίου διαλόγου εξαιτίας πιθανών δυσμενών συνεπειών στο πρόσωπο του εκφέροντος γνώμη. Η άποψη αυτή ενισχύεται περαιτέρω με εξ αντιδιαστολής επιχείρημα από το 19 § 1 ΔΣΑΠΔ, όπου αναφέρεται ότι κανείς δεν πρέπει να υπόκειται σε διακριτική μεταχείριση και να διώκεται για τις απόψεις του.
Ιδιαίτερα ζητήματα προκαλεί η ανωνυμία στην περίπτωση των ιστολογίων. Γενικά, η ανωνυμία στο Διαδίκτυο είναι δικαίωμα που απορρέει από την ιδιωτικότητα, η οποία προστατεύεται αποτελεσματικά όταν δεν αποκαλύπτονται τα προσωπικά στοιχεία των χρηστών υπηρεσιών του Διαδικτύου. Η ανώνυμη έκφραση, όπως και η χρήση ψευδωνύμου, είναι επίσης συνιστώσα της ελευθερίας εκφράσεως και χρησιμοποιείται κατά κόρον στα πλαίσια της δημοσιογραφίας.
Δεδομένου ότι η φιλοξενία των ιστολογίων παρέχεται από παρόχους που βρίσκονται στο εξωτερικό, όπως είναι η Google, που έχει έδρα την Καλιφόρνια, δεν θα έχει ισχύ ο νόμος επί των παρόχων, ενώ επιπλέον, δεν μπορεί να εξαναγκασθεί ο κάτοχος ιστολογίου να συμμορφωθεί με την υποχρέωση αποκάλυψης της ταυτότητάς του, διότι δεν επιτρέπεται άρση απορρήτου επί παραβιάσεως της υποχρέωσης αυτής. Τούτο επιτείνεται από το γεγονός ότι στο Διαδίκτυο μπορεί κανείς να αποκρύψει τα ηλεκτρονικά του ίχνη κάνοντας χρήση υπηρεσιών ανωνυμοποίησης»
- ΕΝΑΣ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ: »Τι γίνεται όμως, όταν δεν μπορεί να προσδιοριστεί το άτομο που φέρει την ευθύνη, ώστε να έχει αποτέλεσμα η νομική προστασία; Ο Ν.1178/1981 αναφέρει ότι ο ιδιοκτήτης «παντός εντύπου» ή ραδιοτηλεοπτικού σταθμού έχει αντικειμενική ευθύνη αποζημίωσης έστω κι αν ο συντάκτης του προσβλητικού δημοσιεύματος/εκπομπής είναι άγνωστος. Ισχύει άραγε αυτό στο Διαδίκτυο; Η λογική μεταφοράς της ευθύνης «προς τα πάνω» που διέπει τον Ν.1178/1981 μπορεί να βρει αναλογική εφαρμογή μόνο σε ιστοσελίδες που έχουν ιεραρχία, διεύθυνση και γνωστή ιδιοκτησία. Δηλαδή στις «ηλεκτρονικές εφημερίδες», τα newsgroups και τα fora. Πλατφόρμες όπως το youtube έχουν δημιουργήσει εσωτερικούς κανόνες ελέγχου. Ένα παράδειγμα είναι ο εντοπισμός προσβλητικού περιεχομένου από τους ίδιους τους χρήστες με την τοποθέτηση flags. Όταν σε ένα video έχουν τοποθετηθεί αρκετά flags, χτυπάει κάποιο καμπανάκι και οι διαχειριστές του youtube ενεργοποιούνται. Στα blogs η κατάσταση είναι πιο σύνθετη. Οι πλατφόρμες φιλοξένησης ιστολογίων έχουν τους δικούς τους όρους χρήσης, τους οποίους οι μπλόγκερς και οι επισκέπτες τους οφείλουν να τηρούν. Ο θιγόμενος μπορεί να αποταθεί στους υπεύθυνους της πλατφόρμας επισημαίνοντας ότι σε ένα blog διενεργείται προσβολή της τιμής του, έτσι ώστε να αναλάβουν την ευθύνη τους οι φιλοξενούντες. Υπάρχει όμως πιο άμεση νομική προστασία ευθέως κατά του blogger που κυκλοφορεί με ψευδώνυμο και δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να στραφεί κάποιος προσωπικά εναντίον του; Μπορεί να ζητηθεί άρση του απορρήτου, ώστε να αποκαλυφθεί το IP και ακολούθως η ταυτότητα του συνδρομητή; Το άρθρο 19§1 του Συντάγματος κατοχυρώνει το «απόλυτα απαραβίαστο» απόρρητο της επικοινωνίας, αναφέροντας περιοριστικά δύο νόμιμες βάσεις για την άρση του: λόγους εθνικής ασφάλειας και διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων. Για αυτούς τους δύο λόγους μπορεί να διαταχθεί η άρση του απορρήτου. Τα «ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήματα» έχουν τυποποιηθεί από τον Ν.2225/1994 και περιλαμβάνουν ορισμένα βαρύτατα κακουργήματα. Σε αυτή τη λίστα των ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων δεν περιλαμβάνεται η συκοφαντική δυσφήμηση, ούτε βέβαια πιο ήπιες προσβολές της τιμής (απλή δυσφήμηση, εξύβριση). Έτσι, δεν μπορεί να διαταχθεί άρση του απορρήτου για να εντοπιστεί ο blogger που διέπραξε την προσβολή. Αυτό το απόρρητο όμως δεν ισχύει φυσικά έναντι της εταιρίας που φιλοξενεί το ιστολόγιο. Αν ο προσβαλλόμενος στραφεί με αγωγή εναντίον της εταιρίας (πράγμα που μπορεί να γίνει και στα ελληνικά δικαστήρια, αφού τόπος της αδικοπραξίας είναι και το ελληνικό έδαφος), η εταιρία μπορεί στη συνέχεια να στραφεί αναγωγικά κατά του blogger – αν τον βρει βεβαίως και αυτή. Το ανώτατο δικαστήριο του Delaware των ΗΠΑ πάντως, αρνήθηκε να διατάξει άρση του απορρήτου για να εντοπιστεί blogger που είχε προσβάλλει τοπικό άρχοντα, επειδή κρίθηκε ότι η ανωνυμία σε αυτήν την περίπτωση έχει συνταγματικό θεμέλιο που κατισχύει των δικαιωμάτων του θιγόμενου. Διάταξη άρσης απορρήτου για να εντοπιστεί φερόμενος δράστης συκοφαντικής δυσφήμησης δεν επιτρέπεται βάσει του ισχύοντος δικαίου. Και αν εδόθη έχει γίνει κατά καταστρατήγηση του Ν.2225/1994. Το οποίο σημαίνει ότι αν έχει γίνει παράνομη άρση, αυτό μπορεί να προσβληθεί. Ο μόνος λόγος για τον οποίο θεωρώ ότι με βάση το ισχύον δίκαιο, παρόλο που με μια σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία, υπό αυστηρούς όρους περιπτώσεις βαρύτατης συκοφαντικής δυσφήμησης αποτελούν «ιδιαίτερα σοβαρό έγκλημα», αυτό που εμποδίζει την άρση είναι ότι ο ανώνυμος δεν είναι προειδοποιημένος από τον Νόμο ότι η ανωνυμία του δεν θα είναι απόλυτη. Θα προσέκρουε δηλαδή στην προϋπόθεση της «προβλεψιμότητας» που δικαιολογεί μια παρέμβαση στην ιδιωτική ζωή, όπως έχει νομολογήσει κατ’ επανάληψη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Παρ’ όλ’ αυτά και πάλι αμφισβητώ κατά πόσο μια δημόσια συκοφαντική δυσφήμηση εντάσσεται στο πλαίσιο της προστατευόμενης ιδιωτικότητας, ακριβώς επειδή η συκοφαντική δυσφήμηση δεν εντάσσεται στο πεδίο της προστατευόμενης ελευθερίας της έκφρασης» ‘’Σε ένα διαδραστικό περιβάλλον προστασίας της ανωνυμίας είναι αναμενόμενο η χρήση της να γίνεται ασπίδα για παράνομες πράξεις, όπως οι απειλές. Η απειλή, όπως είναι γνωστό αποτελεί ποινικό αδίκημα που τιμωρείται από το νόμο, ανεξάρτητα από το μέσο με το οποίο τελείται (προφορικά, γραπτά, τηλεφωνικά ή διαδικτυακά). Άρθρο 333. Απειλή 1. Όποιος προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία απειλώντας τον με βία ή με άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή. 2. Για την ποινική δίωξη απαιτείται έγκληση. Επίσης η απειλή συνιστά προσβολή της προσωπικότητας, για την οποία ο θιγόμενος δικαιούται να ζητήσει χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης από τα δικαστήρια. Η βία εννοείται ότι μπορεί να είναι λεκτική-ψυχολογική και να περιορίζεται στο να προαναγγέλλει το κακό το οποίο θα συμβεί στον απειλούμενο. Ακόμη κι όταν όμως δεν υπάρχει απειλή με την νομοτυπική έννοια που της προσδίδεται από τον ποινικό κώδικα (εξαγγελία κακού κλπ), η απόπειρα πρόδηλου εκφοβισμού ενός blogger προκειμένου να επιτευχθεί ένα αποτέλεσμα δεν μπορεί να θεωρηθεί δεοντολογικά ανεκτή. Σε μια τέτοια περίπτωση επομένως, η ανωνυμία, σύμφωνα με τον νόμο μπορεί να αρθεί και οι υπεύθυνοι να αχθούν ενώπιον της δικαιοσύνης με συγκεκριμένες κατηγορίες. Ενθαρρύνουμε τον blogger ώστε να μην ενδώσει στις άνανδρες απειλές που προέρχονται από ανώνυμους που καταχρώνται την διαδικτυακή ανωνυμία, να αφήσει όπως έχει το κείμενό του, εκτός αν συγκεκριμένα και επώνυμα πρόσωπα δηλώσουν ότι θίγονται από αυτό και του το ζητήσουν με νόμιμο τρόπο -και εφόσον, βέβαια, υπάρχει ένα δικαιολογημένο έννομο συμφέρον τους που υπερέχει του δικαιώματός του στην ελεύθερη έκφραση, να μη διστάσει να ασκήσει τα δικαιώματά του, εφόσον αισθάνεται ότι θίγεται από τη συμπεριφορά που εντοπίστηκε στο blog του και να συνεχίσει να δημοσιεύει τα κείμενά του χωρίς να αισθάνεται κανένα φόβο από όπου κι αν προέρχεται, ασκώντας χωρίς δεύτερη σκέψη το συνταγματικό του δικαίωμα στην πληροφόρηση και την ελευθερία της γνώμης. Η φραστική βία δεν θα περάσει στην ελληνική μπλογκόσφαιρα’’